ایرانگردی
به گزارش آی فیلم2، صنايع دستی بيانگر صنعت و هنر نياكان و نمايشگر ذوق و هنر مردم هر كشور است. در ايامی كه ماشین های مختلف صنعتی وجود نداشت، اين صنایع دستی بود كه حامی تمامی استعدادها و آفرينش های سازندگی بشر بود.
امروز با نگاه به صنايع دستی هر قوم و قبيله ای می توان دريافت آن قوم در چه مرحله ای از صنعتگری بوده است و این صنعتگری در تمدن های قدیمی به خصوص تمدن های آسیایی جلوه خاصی داشته است.
تاجیکستان پیش‌تر زادگاه فرهنگ‌های باستانی بسیاری بوده است و در دوران نوسنگی و در عصر برنز، و در سده‌های پس از آن، فرهنگ‌ها و دین های گوناگونی در این سرزمین وجود داشته اند.
صنایع دستی تاجیکستان با وجود این پیشینه غنی دارای شاخه های متعدد است که ذوق و هنر مردمان این سرزمین را نشان می دهد و «چَکن‌دوزی» یکی از این صنایع می باشد.
«چکن» و «چکن دوزی»، یکی از نمودهای هنرهای‌دستی از نوع گلدوزی است. همچنین چکن، به نوعی لباس زنانه نیز اطلاق می‌گردد.
کلمه چکن را با کلمه‌های «چکنیت»، «چِکَنکَه» (در زبان روسی) و «چَکامَ» و «چَکامَک» (اوستایی) هم‌بسته می‌دانند. در این مورد وابستگیِ به نقش را در نظر دارند، یعنی چکن نقش است.
واژه چکن را فرهنگ‌نامه معتبری چون «دهخدا» چنین تشریح کرده است: «نوعی از کشیده و زرکش‌دوزی و بخیه‌دوزی است» که تاجیک‌ها از این نوع گلدوزی، برای تزئین لباس‌های زنانه، پرده، روبالشی استفاده می کنند.
باستان شناسان تاجیکستان معتقدند که چکن از انواع پوشش آریایی های باستانی است که بیش از سه هزار سال تاریخ دارد. مردم شناسان حفظ این هنر باستانی را امری بدیهی می دانند. زیرا چکن که در مناطق مختلف تاجیکستان بیشتر به حیث گل دوزی معروف است، عالم افسانه و رویا و اساطير و آیینهای باستانی آریایی ها را در خود نهفته است.
نقش های متنوعی در چکن استفاده می‌شود، که مهمترینِ آن دایره خورشید (شمسه) و گل های همیشه سبز، است. از دیگر نقوشِ چکن می‌توان به: گُلِ‌انار، بادامک، لاله، ریحان، تاج‌خروسی، دُم‌طاووس، ماه و ستاره اشاره داشت.
استفاده از این اشکال و تکرار و ترکیب بندی و فراوانی بعضی از نقوش در یک پرده و یا لباس زنانه، در مناطق مختلف تاجیکستان متفاوت است. از این رو چکن تاجیکستان بسیار متنوع می باشد.
معمولا چکن را روی پارچه سرخ کار می‌کنند، با این حال پارچه های زرد رنگ و سفیدرنگ و سیاه نیز می‌تواند زمینه نقوش چکن قرار گیرد.
رنگین ترین آنها چکن منطقه کولاب در جنوب تاجیکستان است که بیشتر جلب توجه می کند. رنگ نخ گلدوزی با توجه به رنگ زمینه آن انتخاب می شود. سه رنگ سفید و سرخ و زرد در این میانه جایگاه ویژه ای دارند: رنگ سفید رمز بخت است و رنگهای زرد و سرخ نشانگر آفتاب و آتش هستند که از نمادهای فرهنگی زرتشتی محسوب می شود.
دختران در جنوب تاجیکستان نزد مادر و خواهران خود از سن ۱۰-۱۲ سالگی آموزش چکن دوزی می بینند و در پارچه هایی به اندازه دستمال، نقش های مختلف را گلدوزی می کنند تا بعدها در تهیه جهیزیه عروسی برای خود سهم گیرند. در بسیاری از مناطق تاجیکستان دختران، برای جشن عروسی خود چادر دیواری (پرده حجله)، پیراهن چکن، چادر و روکش بالشت می دوزند.
پیراهن چکن اکنون از محبوب ترین پوشش های ملی زنان تاجیکستان است و به ویژه در جشن های ملی آن را بیشتر می توان دید. در منطقه کولاب در روزهای نوروز، جوانان با کلاه های گرد چکن (تاقی گلدوزی) و دختران با پیرهن های چکن به جشن ها و مهمانی های این عید ملی مى روند.
ع ا / ح ح
